KELTSKI GRAD NA VRHU I MEGAPOLIS ĐERĐELIN U PODNOŽJU JUHORA SVEDOCI BOGATE ISTORIJE TEMNIĆKOG KRAJA

Bogata istorija Temnića može se primetiti na svakom koraku, a kontinuitet življenja u ovim krajevima ide u duboku prošlost, pošto danas postoje dokazi da su ovi krajevi bili naseljeni i pre tri milenijuma. Keltski grad na Juhoru, megapolis u blizini Bačine, samo su neki od lokaliteta koji govore o postojanju života i razvijenoj sredini od vajkada.

Bačina se nalazi na južnom podnožju planine Juhor, na zapadnom kraju velike ravnice koja se od Varvarina pruža uz Kalenićku reku. O imenu sela narodno predanje kaže da je nastalo od „bačija“ koje su se tu nekada nalazile, a o kojima jedna legenda govori da su bile u vlasništvu seljaka iz starog sela Grabovac, dok druga kaže da su bile u vlasništvu seljaka iz okolnih sela, koji su se tu posle doselili. Do 1840. godine u Bačini se nalazila sreska kancelarija za srez temnićki, kada je preseljena u Varvarin. Na mestu praistorijskog naselja (neolit i bronzano doba), nalaze se rimska utvrđenja i ranosrednjovekovni grad, dok se sama Bačina pominje prvi put u Hilandarskoj povelji despota Stefana Lazarevića 1411. godine.

„U dnu sela, u pravcu Varvarina, postoji nekoliko starih brestova za koje se priča da ih je tu posadio knez Lazar Hrebeljanović. On je, vele, imao tu negde gumno gde je vr’o pšenicu, pa je jednom prilikom došao da poseti radnike. Kako je bila velika vrućina, to su se od sunčanih zraka u putu bio zaklonio jednom brestovom grančicom, koju je pob’o u zemlju. Ta se grana primila i od nje porastao veliki brest, a pored ovoga izniklo ih je još nekoliko“, pisao je početkom 20. veka učitelj iz Bošnjana Stanoje Mijatović u svom etnografskom zborniku „Temnić“.

Postoji veliki broj legendi za ovaj vinorodni kraj, a jedna kaže i da se na lokalitetu danas poznatom kao Đerđelin nekada nalazio veliki grad. Istorija, tačnije pisani izvori i dokumentarna građa, u ovom trenutku ne mogu da daju više informacija kako bi se stekla pouzdanija slika o Đerđelinu, zato što mnogi spisi koji bi o tome dali više informacija danas nisu sačuvani, među njima ni osnivačka povelja Kruševca. Svakako bi od značaja bilo i to što se u isto vreme na tom lokalitetu najverovatnije nalazila banja u posedu kneževske porodice, lokalitet danas u narodnu poznatiji kao „Miličine banje“.

Prvi pouzdaniji zapis, koji je dosta novijeg doba, iz 19.veka o Đerđelinu je ostavio putopisac Feliks Kanic koji u svojoj knjizi putopisa kaže: „Na zapadnoj obali Morave uzdižu se strme strane Juhora, na kojima se još vide ostaci rimskih i srednjevekovnih gradova i oko kojih se pletu mnoge romantične legende“. Nije sporno da su sećanja na neka od tih utvrđenja vremenom predimenzionirana, međutim, i arheologija je potvrdila njihovu starinu. Iskopavanja čak nisu ni izvršena u dovoljnoj meri da bi se mnogo toga pouzdanije znalo. To ide u prilog tezi da većina tih utvrđenja nema puno veze sa civilizacijama koje su egzotične za istraživače, kao što je rimska.

„Za razliku od pisane građe, narodna tradicija mnogo više govori o Đerđelinu i vrlo je bogata. Prema tradiciji, još u antičko doba osnovano je naselje Đerđelin i ono se nalazilo na južnoj strani Juhora, gde se obronci završavaju. Na mestu odakle Juhor počinje, gde je danas Đurđevo brdo kod Jagodine, nalazilo se utvrđenje. Prema verovanju, na ovom potezu postojao je mali megapolis. Sistem naselja između ova dva lokaliteta nema sumnje jeste postojao, što je pokazalo i nedavno otkriće drevnog grada na Juhoru. Mala je verovatnoća da je čitava oblast bila gusto naseljena, što prema legendi važi za Đerđelin, a koja kaže da je zbog zbijenosti kuća i radnji u varoši „mačka mogla da hoda po krovu s’ kraja na kraj varoši“. Ipak, ostaci naselja pokazuju da je ono zaista bilo prostrano. Protezalo se od Bačine danas do stare grabovačke česme i nekadašnjeg sela Grabovca. Osim materijalnih ostataka, u vidu novca, posuđa i drugih predmeta, ostataka objekata koji su nekada bili mnogo vidljiviji, sačuvani su i stari zidani bunari i ostaci su iz perioda postojanja Đerđelina, što govori o dosta razvijenom naselju“, objašnjava istoričar Bojan Tomić.

Kada je u pitanju ime Đerđelin, legende govore različito. Jedna od njih ime vezuje za legendarnog turskog junaka Đerđelez Aliju, da odatle potiče i njegovo ime, što bi govorilo da je naselje bilo živo i u tursko doba. Međutim, druga legenda bi bila dosta bliža istini i verovatno da ime potiče iz stare slovenske mitologije. Kod Srba je pre prihvatanja hrišćanstva veoma poštovano božanstvo Sunca, leta i plodnosti, poznat i kao bog Đurđe, koji je poznat i kao Jarilo ili Jurilo, u zavisnosti od kraja. Već i ime planine Juhor i Đurđevo brdo na severnoj strani mogu da govore u prilog tome. Đerđelin ili Đurđelin svoje ime je dobio upravo na ovaj način. Današnji toponim je zapravo izmenjen stari naziv, Đurđelin.

U Grabovcu postoji stara ruševina za koju se govorilo da je ostatak banje. Do banje je stara česma, crkva, kao i mesto Tovarnjača, gde su se tovarile i rastovarivale kamile, koje su donosile robu gradu Đerđelinu i odnosile ono što je bilo za odnošenje. U Đerđelinu i okolini i danas se pronalaze stari rimski novci, stare mamuze, kose, motike i druge gvozdene i bronzane stvari. Još narodno predanje kaže da je iz narodnih pesama poznati Đerđelev Alija bio iz ovoga grada, kao i da su ovaj grad osnovali Turci.

Na severnoj strani Bačine postoji staro groblje, koje se zove Čivutsko groblje, gde su pokopani neki Čivuti, koji su tu izginuli. U blizini ovog groblja postoje dva zapuštena bunara o kojima se ništa ne zna, a do njih je neka razvalina, za koju se tvrdi da je bila crkva. Krajem 19. veka u ataru ovog mesta iskopan je jedan pečat na kome piše na turskom „sud opštine bačinske“, a kod osnovne škole pronađena je neka stara ikona. Mita Petrović pominje kao zasebno selo i Bačinske Vodenice ili samo Vodenice, selo koje se, po predanju, nalazilo na Kalenićkoj reci, između Bačine i Varvarina.

Par kilometara od Bačine, prema planini Juhor, nalazi se Izbenica koja je dobila ime po izbama (zemunicama) u kojima su prvi stanovnici stanovali. Meštani Izbenice se uglavnom bave poljoprivredom, ali je veliki broj njih i na privremenom radu u inostranstvu – Austriji i Nemačkoj. U selu postoji četvorogodišnja osnovna škola, a đaci školu od 5. do 8. razreda pohađaju u susednoj Bačini. Izbenica je Srbiji podarila i samoukog slikara i pesnika Budimira Markovića, pesnika Živadina Jevtića, ali i akademskog vajara i slikara Dragoslava Markovića.

Misteriozna planinska lepotica Juhor se nalazi na području Izbenice, a na Juhoru i Devojačka stena, kamen nešto viši od 20m, o kome legenda kaže da su Turci do tog mesta jurili neku srpsku devojku prateći je čak od Stalaća. Nakon što je preplivala Moravu i došla do Juhora ali, došavši na rub, nemajući kud i ne želeći da se preda, skoči u provaliju. Na kamenu dletom urezan je natpis: „Poštenoj i junačkoj srpskoj devojci ovaj spomen podiže - Bog“.

O ovoj planinskoj lepotici u našem narodu postoji mnogo legendi od davnina, pa se tako, po podjuhorskim selima, vekovima prenosi legenda o 14 razbojnika koji se sa maglom spuštaju na konjima sa vrha planine, da kradu tek stasale devojke. Zato se pretpostavlja da ni druidska pećina na Velikom Vetrenu, ni ostaci keltskog utvrđenja koji se na Juhoru nalaze, još ne bi bili otkriveni da 1998. godine, na Velikom Vetrenu, lovci nisu jurili lisicu koja se, bežeći pred lovačkim psima, zavukla u svoju jazbinu. Na kraju akcije, kada su lovci došli do plena, ustanovili su da se lisica uplela u nekakvu gvožđuriju, a u čeljustima su joj pronašli parče keramike. Proširili su jamu i izvadili iz nje nekoliko gvozdenih predmeta, među kojima su bile konjske žvale, koplja i razni ukrasni predmeti koji potiču iz ostave jedne konjičke jedinice, pohranjene u podgrađu keltskog utvrđenja iz 1. veka pre naše ere. Do tada, mnogi istaknuti keltolozi smatrali su da toliko velika naselja ne treba očekivati južno od Save i Dunava, a posebno je bilo zanimljivo to što je u ostavi, među nekoliko stotina raznih predmeta, pronađeno tačno po 14 konjskih žvala i kopalja, koliko je bilo i razbojnika iz legende.

Život na planini, prema saznanjima arheologa, bujao je još od osmog veka pre naše ere. Brojni ostaci naselja na uzvišenjima pored reke pripadali su Tribalima, jednom od najmoćnijih naroda na Balkanu. Onda je usledio prodor Kelta sa zapada, pa je posle njihovog poraza u Grčkoj veliki broj preživelih u povratku nastanio ove prostore.

Ovaj tekst je deo projekta koji „Pobeda“ realizuje u saradnji sa Opštinom Varvarin, a u okviru projekta kojim se ostvaruje javni interes u oblasti javnog informisanja na teritoriji opštine Varvarin.

ODRŽAN OSMI LETNJI KAMP „MLADI U POKRETU“

DO KRAJA JULA OTVOREN JAVNI POZIV ZA PREMIJU ZA MLEKO ZA DRUGI KVARTAL 2025

ZBOG SANACIJE KVARA BEZ VODE 2. JULA PEĆKA, NOVA BALŠIĆEVA I ULICA VRONSKOG

ODRŽANA 12. SEDNICA SKUPŠTINE GRADA KRUŠEVCA: USVOJENO 21 TAČKA DNEVNOG REDA

RHMZ: UPOZORENJE NA VISOKE TEMPERATURE NAREDNIH DANA I JAČANJE TOPLOTNOG TALASA

MO SLEPIH I SLABOVIDIH KRUŠEVAC OBELEŽILA JE SEDAM DECENIJA RADA I POSTOJANJA

SAJAM „CHINA BRAND FAIR 2025“ OTVORIO VRATA NOVIM PARTNERSTVIMA

SEDNICA SKUPŠTINE GRADA ZAKAZANA ZA SUTRA

OBJAVLJENI PRELIMINARNI REZULTATI MALE MATURE, SUTRA POČINJE POPUNJAVANJE LISTE ŽELJA

POTREBNA POMOĆ ZA DEČAKA NOVAKA KOJI IMA OZBILJNU BOLEST KAKO BI NASTAVIO LEČENJE