PRIČE SA LAZAREVOG DVORA: ISTORIJA OŽIVLJENA KROZ PRIČU I SLIKU

Dobrodošli u svet gde istorija ne živi samo u knjigama, već hoda pored nas – pričajući, dišući i podsećajući nas ko smo bili, da bismo znali ko možemo biti

„Priče sa Lazarevog dvora“ je projekat, koji je podržalo Ministrstvo informisanja i telekomunikacija , a čiji je cilj bio da oživi kulturno i duhovno nasleđe Srbije u vremenu kneza Lazara.

Kroz kombinaciju istorijskog narativa, umetničke vizualizacije i savremene forme izražavanja, ovaj projekat približava srednjovekovnu Srbiju modernom čitaocu.Fokus je stavljen na ljude – na kneza, kneginju, vlastelu, sveštenike, ratnike i običan narod – na njihove izbore, dileme, vrednosti i nade. Svaka priča bila je prozor u jedan zaboravljeni svet, ali i ogledalo koje nas pita – da li smo se toliko promenili?

Naše priče došle su u obliku kratke proze, ilustracije, interaktivnog sadržaja i autentične atmosfere. Pratimo istorijske izvore, ali ostavljamo prostora i mašti – jer nekad su osećaji, pogled ili tišina govorili više od svakog dokumenta.

Pozivamo vas da nam se pridružite u otkrivanju tihih, zaboravljenih junaka. Da oslušnete glasove prošlosti koji još uvek odjekuju u kamenu, šumi i molitvi.

Ovo nije bio samo projekat. Ovo je bilo putovanje, na kome su svi Dobro došli. A kao trajni trag ostaće kako u novinama , tako i na sajtu www.listpobeda.rs , novinskoj aplikaciji, na Instagram i FB nalogu.

U okviru projekta „Priče sa Lazarevog dvora“ , koga je podržalo Ministarstvo informisanja i telekomunikacija , kroz deset tekstova podsetili smo na , kulturu, jezik, veru, istoriju, arhitekturu, zanat, hranu... U okviru prvog teksta razgovarali smo sa kruševačkim pesnikom, Nebojšom Lapčevićem, čija se, kako on kaže, jedna grana njegovog stvaralštva odnosi na tradicionalne, istorijske i hrišćanske teme u njegovim knjigama Krst svetog cara Konstantina, Zavet vojvode Prijezde, Lazarevo obretenije...

Njegova priča počinje ispred zidne slike "Obretenje Lazrevo" koja se nalazi se u holu Doma sindikata na Trgu kosovskih junaka, na prostoru od 40 m² i rad je čuvenog slikara Milića od Mačve. Otkrivena je 27. juna 1971. godine, povodom proslave "Šest vekova Kruševca".

Vi kao kruševački pesnik , recite nam Vaše viđenje tog vremena?

Nasleđe, istorijsko ili književno, svakako, da određuje naše svetolazaravo opredeljenje, pa i moje kao rođenom Kruševljaninu... Moja priča kao pesnika je u suštini samog poetskog iskaza, gde sam čini mi se „svoj dug“ zavičaju u dosadašnjem radu unekoliko priložio... Pesnik-delatnik svakodnevno stihove pridodaje u tom smislu...Jedna grana mog stvaralaštva odnosi se na tradicionalne, istorijske, hrišćanske teme i to u knjigama: Krst svetog cara Konstantina, Zavet vojvode Prijezde, Lazarevo obretenije... U saradnji sa kompozitorom Mladenom Miloradovićem, nedavno sam napisao i libreto za operu „Predrag i Nenad“ koja je u pripremi u Nemačkoj, gde sam uveo i likove Vuka Karadžića, Getea, Grima i Kopitara... Ako se vratimo na Kosovsko opredeljenje, to je već životni stav, izvorno hrišćanski stav, i kao takav tumačen je u narodnoj svesti kroz vekove.

Etno Rasina“ je udruženje koje ima za cilj promociju rukotvorina, očuvanje tradicionalnih načina izrade odevnih predmeta, suvenira i predmeta za opremanje enterijera, kao i podsticanje proizvodnje rukotvorina kao perspektivne, ali nedovoljno razvijene privredne aktivnosti.

Cilj ovog kruševačkog udrženja je da otrgne od zaborava stare zanate kao sto su tkanje, pletenje, heklanje, grnčarstvo, intarzija u drvetu, zlatovez, kosovski vez, beli vez,..., isto tako udruženje neguje i savremene tehnike rukotvorina – dekupaž, crtanje na staklu, tekstilu, izrada nakita novijim tehnikama...

Članove udruženja „Etno Rasina“ čini grupa žena i muškaraca, proizvođača rukotvorina. Udruženje postoji i predano radi već 20 godina, odnosno formalno od 2005. godine, a legalno i od marta 2007. godine. Učesnik je brojnih manifestacija, izložbi, promocija,..., ali i nosilac brojnih priznanja i zahvalnica.

-To nam daje pravo da kažemo za sebe da ono što mi radimo je jedan vid socijalnog ili društvenog preduzetništva. Mi realizujemo društveno - socijalno preduzetništvo na inovativan i kreativan način, kojim rešavamo različite ekonomske, obrazovne, zdravstvene i ekološke probleme u zajednici kroz rad naših članova – udruživanjem i korišćenjem prednosti zajedničkog rada. Mi poslujemo sa idejom da kroz zaradu koju ostvari naš član putem prodaje proizvoda ili usluga ispuni jasnu socijalnu misiju. Pored toga, značaj ovakvih udruženja, kao što je naše, pre svega, ogleda se i kroz zapošljavanje osoba koje spadaju u ranjive grupe i njihovo uključivanje u zajednicu (starija populacija, žene srednje dobi koje su ostale bez posla, manjine, osobe sa invaliditetom, mladi nezaposleni, žrtve raznih psiholoških trauma) jer naš rad je zapravo i veoma dobra radna terapija. Od 2016. godine smo sa ARRRO i prevashodno sa NGO Evrokontaktom uključeni u pionirskim koracima razvoja socijalnog preduzetništva Rasinskog okruga- rekla je Dušica Milenković , predsednica ovog Udruženja.

Nataša Panić rođena Kruševljanka, po zanimanju inženjer Pejzažne arhitekture i hortikulture, radi u jednoj firmi koja se bavi projektovanjem i izvođenjem pejzažno-arhitektonskih radova u Beogradu. Sa Natašom smo razgovarali o pejzažnoj arhiteturi u srednjem veku. Priču počinjemo nadomak Lazarevog grada u Miličinoj ulici.

- Srednji vek je poznat i po nazivu ’mračno doba’, zbog stagnacije u umetnosti i kulturi, ali je, uprkos tome, dao određeni doprinos u njihovom napretku. Zanimljivo je to da su tada u Srbiji nastali začeci pejzažne arhitekture. Prvi vrtovi su se formirali u okviru manastirskih poseda i poseda imućnih ljudi i vladara. Njihova svrha je bila prvenstveno upotrebna, jer su se gajile lekovite biljke, voće i povrće za ishranu i cveće koje se koristilo za ukrašavanje. Vrtovi su, takođe, služili i za odmor i meditaciju. Drveće je pružalo hladovinu i bilo mesto okupljanja ljudi.

Istražujući i pričajući „Priče sa Lazarevog dvora“ dolazimo do različitih saznanja. U okviru ovog teksta predstavljamo Nadu Vuković, rođenu u Dubrovniku koja od 2008. živi i radi u Beogradu, kada i počinje svoju vinsku priču.

-U svojoj dugogodišnjoj vinskoj karijeri radila sam za vinarije u Hrvatskoj,Srbiji i Makedoniji. Uvozim vina iz Francuske, Španije, Italije, Kalifornije i ostalih vinskih zemalja. Imam svoj brend Wine Therapy Serbia koji se bavi promovisanjem vinske kulture i organizovanjem škola vina , takođe predajem temu Vinski bonton i marketing u vinskom biznisu. Od 2022 imam i svoj private label Tamjaniku Karma.

- U to vrijeme najviše su bile zastupljene crne sorte grožđa. Pretpostavljam da je tako iz više razloga, bijele sorte su teže za održati u nekontrolisanim uslovima dok crne u hladnim podrumima itekako mogu da traju. Na trpezama kod kraljeva i vlastele se uglavnom jelo meso i divljač. Pečeno meso donošeno je sa ražnja i po pravilu se sjeklo u trpezariji. Niža vlastela i običan narod imali su priliku ne samo da vide svog gospodara kako objeduje već i da probaju istu tu hranu po njegovom završenom objedu. Ovim činom se prenosila kultura na niže slojeve koji su tu tradiciju dalje njegovali i održavali. Hrana je imala veliku važnost na Dušanovom dvoru.

PROTOJEREJ STAVROFOR DRAGI VEŠKOVAC SEKRETAR ARHIEPISKOPA I MITROPOLITA KRUŠEVAČKOG GOSPODINA DR DAVIDA: PRIMER VERE, NADE I LjUBAVI

Kada govorimo o Sv. muč. Knezu Lazaru, gledajući na njegovu zadužbinu, crkvu Lazaricu, možemo sa sigurnošću reći, da je on bio pobožan vladar?

O pobožnosti Sv. muč. Kneza Lazara svakako govori nam i njegova zadužbina, crkva Lazarica, koja je bila pridvorica, a to znači crkva u kojoj su se svakodnevno molili Bogu, on i njegova porodica. Grad Kruševac je osnovan 1371.g. a crkva je sagrađena između 1376. do 1378. godine i to u predivnom moravskom stilu. Kao iskreno pobožan čovek, sv. Knez Lazar potrudio se i uspeo je da dođe do izmirenja Srpske pravoslavne Crkve sa carigradskom patrijaršijom. To se dogodilo 1375. godina, pa neki istoričari smatraju da je crkva Lazarica podignuta upravo povodom ponovnog vaspostavljanja kanonskog jedinstva naše Crkve sa carigradskom patrijaršijom, koje je bilo prekinuto za vreme cara Dušana. Ima i onih koji naglašavaju, da je rođenje njegovog naslednika Stefana, povod za početk izgradnje pridvorske crkve. Kako god, ali ovako divna svetinja, koja svedoči vekove u Kruševcu, jeste zasigurno plod njegove posvećenosti Bogu i veri pravoslavnoj. Svedoci njegove vere su i ostale predivne njegove zadužbine, kao što su: manastir Ravanica, manastir Gornjak, manastir Sv. Roman, priprata manastira Hilandara i druge. Činjenica, koja takođe ide u prilog njegovoj duhovnosti i pobožnosti, jeste podatak, da je njegov dvor bio stecište mudrih ljudi, duhovnika, onoga doba,od čijih saveta se napajao mudrušću koju je koristio da širi i jača tromoravsku Srbiju, te da se bori za međunarodno uvažavanje i priznanje. Pomenuću i monahe Sinaite, koji su se povlačili pred najezdom neprijatelja vere pravoslavne, a koje je Sv.Knez Lazar prihvatio i pružio im utočište i zaštitu, davši im goru , u blizini Kruševca da podižu svoja nova i skromnija staništa za podvižnički život, koja gora se zbog njih prozva Mojsinjska sveta Gora. A bilo ih je na stotine monaha smešenih u nekoliko desetina manjih manastira. Samo nekoliko manstira iz tog doba i danas žive svoj puni život, svedočeći i o onom vremenu. Mnogo veći broj je onih koji čekaju svoju obnovu i novi sjaj. Svoju nepokolebivu veru u Gospoda, svoju nadu na vaskrsenje i život večni i svoju ljubav prema Bogu i rodu svome, Sv. muč. Knez Lazar, najpotpunije je pokazao i potvrdio u onom odsudnom trenutku na bojnom kosovskom polju, kada se opredeljuje za Nebesko carstvo, jer je ono uvek i doveka, dok je zemaljsko za malena carstvo.

I njegova supruga Milica, u monaštvu Evgenija-Efrosinija, bila je duboko verujuća, a svoju veru je najbolje projavila, kada se zamonašila i poslednje godine svoga ovozemaljskog života provela u manastiru Ljubostinji, svojoj zadužbini, zajedno sa mnogim udovicama kosovskih junaka, palih u kosovskom boju, braneći veru od nevere. Kneginja Milica nikada nije klonula duhom,niti je njena vera u Živoga Boga ikada oslabila. Za nju nije bilo predaje, već se u ona teška i smutna vremena, postavila tako, da je uradila sve što je mogala i koliko je mogla.

Stanje u kome danas gradimo odnose spram minulog je vrednovanje pristupa prošlosti, iskustva i sećanja, kao očuvanje identiteta i nasleđa. Cilj je da dolazeće generacije Kruševljana, kao i turisti i posetioci, imaju mogućnost da otkriju ovaj grad kao primer neimarske i vajarske lepote. Tim povodom sagovornik u nastavku projekta „Priče sa Lazarevog dvora“ je prof. dr Zoran Avramović, čije su glavne oblasti naučnog proučavanja sociologija obrazovanja, književnost i politika odnosno kultulorogija.

Kako vidite to vreme ?

-Osnovno obeležje srpske kutlure 14 veka svakako je njena uslovljenost teškim ekonomskim, socijalnim i političkim okolnostima u kojima postoji. To je kultura koja čuva tradiciju i pokušava da stvara u uslovima borbe za opstanak naroda. Skoro je i nemogućno odvojiti kulturusrpskog naroda od borbe za egzistencijalni opstanak.

Srpski narod je od svog dolaska na Balkan u stalnom prostornom kretanju od Raške i Kosova do Sent Andreje i Trsta. Tokom istorijskog postojanja srpski narod je gradio svoju kulturu oko dva osnovna činioca – pravoslavne vere i usmene narodne književnosti (ovome može da se doda i mitologija).

Ako želimo da sagledamo doba Lazara Hrebeljanovića na jedan nov način, iz jednog novog ugla, moramo sa više aspekata ali i nivoa da sažmemo poznate činjenice. Govorimo o muzici, tog perioda, zato je sagovornik kompozitor Miroljub Aranđelović Rasinski.

Reč je o srpskoj srednjovekovnoj dvorskoj kulturi koja je nestala sa otomanskim osvajanjima. O muzici tog vremena nemamo mnogo sačuvanih podataka. Veliki broj srpskih srednjovekovnih rukopisa nestao je zajedno sa zgradom Narodne biblioteke u Beogradu, u bombardovanju 6. aprila 1941. Među njima, bilo je i značajnog broja muzičkih rukopisa, prvenstveno duhovne muzike. Od toga, sačuvano je svega nekoliko iz XV veka, a sa njima i imena poput Kir Stefana Srbina, Isaije Srbina i Nikole Srbina. O svetovnoj muzici saznajemo najviše iz sekundarnih, književnih izvora – različitih zakona o muzici i muzičarima, pisanim svedočenjima očevidaca događaja na kojima se svirala muzika i slično. Razume se da je svirača bilo na brojnim saborima, koji su imali veliki značaj u tadašnjem društvu. Tako su ostala zapamćena i imena pojedinih muzičara, nazivanih skomrah, glumac, praskavnik, sviralnik: za vreme cara Dušana nailazimo na Predu svirca i Husu slepca. Predo svirac je najverovatnije prozvan „svirac“ jer je svirao više instrumenata; za Husu slepca se pretpostavlja da je bio guslar. Takođe, pojavljuje se i Dragan iz Prizrena, koji je svirao preteču današnje trube i bio aktivan muzičar u Dubrovniku.

Profesor na Učiteljskom fakultetu Univerziteta u Prištini u Kosovskoj Mitrovici Branko Ristić sagovornik je Pobede na temu besede i kultura na dvoru Lazara Hrebeljanovića. Delo i sočinenija, nagrade, čine njegovu biografiju impozantnom. Do sada je objavi 9 knjiga poezije, 13 knjiga studija, (2 na bugarskom), 22 knjige prevoda sa bugarskog (10 knjiga proze i 12 knjiga poezije), sa ruskog 2 knjige proze i poezije, sa makedonskog 3 knjige poezije i jednu panoramu posleratne makedonske poezije. Dobitnikjte velikog broja nagrada u Srbiji, a naročito u Bugarskoj. Otuda iz njegovog ugla sagledavamo jezik,kulturu i govor u vreme Kneza Lazara Hrebeljanovića.

BATA ĐIDIĆ O KRUŠEVCU – KAD NIJE PESNIK. O ZVONIMA U MILENTIJI POSLE 6 VEKOVA

Grupni odgovor na više pitanja „ O pričama sa Lazarevog dvora, jeziku, kulturi, pesmama i pripovedanjima 14 veka …“

Kada je posle 600 godina zazvonilo zvono na još neobnovljenoj crkvi „moravske škole“ iz vremena Kneza Lazare i despota Stefana - Milentiji, ovih dana (15. avgust 2024, o Svetom Stefanu Prvomučeniku) ,pisac ovih redova koji već dvadesetak godina bdi nad njenim obnavljanjem, bio je srećan kada se u toj zvonjavi pridružio vladici Davidu, tek postavljenom igumanu manastira Milentije Mojsiju, i darodavcu porodice Stojić.

Vi ste u svom pitanju za Pobedu želeli da znate kako se govorilo u Lazarevo vreme, koji su bili običaji, „da li smo njegovi dostojni potomci“….?

Iznad Milentije , par stotina metara u vis u srednjovekovnoj

tvrđavi KOZNIK, čestiti knez diktira svom kancelaru (logofetu) Novaku 8.avgusta 1381, svoju POVELjU kojom daruje Manastiru

Velikoj Lavri Sv. Atanasija na Svetoj Gori „vsako godište sto litar srebra…“

Piše na pergamentu, na jeziku srpskoslovenske ćirilice! Piše onako kako se u to vreme govorilo!

Kao što smo mi danas čuli to obnovljeno zvono posle 6 vekova, morao ga je čuti i čestiti knez pre šest vekova.

Nošeni pričama sa Lazarevog dvora, spoznali smo bogatstvo kulturno-istorijskog nasleđa koje obuhvata jezik, veru, zanate, arhitekturu, hranu — ali i ono što najviše budi maštu: viteštvo. Kroz razgovor sa Marianom i Nebojšom Milovanovićem, članovima udruženja „Sveti ratnik“, dobijamo autentičan pogled na ulogu vitezova, štitonoša i dvorskih dama u vremenu kneza Lazara. Njihovo višegodišnje angažovanje u rekonstrukciji srednjovekovne tradicije i života na dvoru kneza Lazara osvetljava značaj vitezova, štitonoša i dvorskih dama iznutra — sa mnogo entuzijazma, znanja i poštovanja prema prošlosti.

- Vitezovi, štitonoše i dvorske dame imali su značajne uloge koje su bile povezane sa političkim, vojnim i kulturnim životom vladara. Mnogobrojni dobro opremljeni vitezovi na Lazarevom dvoru podizali su ugled i prestiž. Bili su vidljivi simbol njegove sposobnosti i moći da okupi snažnu vojnu silu. Bili su to većinom oklopljeni ratnici plemićkog porekla, a njihova primerna uloga bila je vojna služba i spremnost da se bore za odbranu kneževine. Pored ratovanja, vitezovi su učestvovali i u dvorskim ceremonijama, turnirima i svečanostima. Njihova mišljenja i podrška bili su važni za kneževe odluke. Štitonoše su bili pomoćnici i služitelji vitezova, uglavnom sa ciljem da postanu vitezovi. Starali su se o opremi vitezova i pratili ih u bitke. Dvorske dame su činile podršku i pratnju kneginje Milice. Učestvovale su u dvorskim ceremonijama, brinule o garderobi knjeginje, takođe su imale i važnu ulogu u održavanju dvorske etike i kulture. Bile su uključene u obrazovanje mladih članova plemstva. Podsticale su i razvoj kulturnog života na dvoru. Ukratko rečeno, vitezovi su bili oslonac vojne moći i simbol prestiža, štitonoše su bili neophodna podrška vitezovima, a dvorske dame su bile tu kao podrška knjeginji i doprinos kulturnom životu – pojašnjava Nebojša Milovanović.

Ljubav prema srpskoj kulturi i tradiciji bila je ono što je pokrenulo Marianu i Nebojšu na put u svet viteštva.

PRIVREMENA OBUSTAVA SAOBRAĆAJA U DELU ULICE KRALJA ALEKSANDRA UJEDINITELJA ZBOG RADOVA NA IZGRADNJI VEŠTAČKE IZBOČINE „PUN PLATO”

KRUŠEVAČKA BIBLIOTEKA NAGRADILA MLADE PISCE

DANAS POČINJE PETROVSKI POST

RASPISAN OGLAS ZA ZAKUP DRŽAVNOG POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA, DOSTUPNO 277 HEKTARA

ŠTAND U PARKU KOD SPOMENIKA KNEGINJI MILICI: DIREKTNA KOMUNIKACIJA SA GRAĐANIMA

TRSTENIČKIM STRELCIMA PODELJENE LAMPE ZA OSVETLJENJE

LED SIJALICE POSTAVLJENE I NA JASTREPCU

POČINJE LETNJI RASPUST ZA OSNOVCE, DEO ŠKOLA PRODUŽAVA NASTAVU ZBOG RANIJIH OBUSTAVA RADA

UHAPŠEN MUŠKARAC IZ ALEKSANDROVCA ZBOG NASILJA U PORODICI

ODRŽANA SEDNICA ŠTABA ZA VANREDNE SITUACIJE GRADA KRUŠEVCA: APEL GRAĐANIMA NA OPREZ TOKOM LETNJIH MESECI